Το εφαρμοστέο δίκαιο του γάμου στην Κύπρο με βάση το άρθρο 111 του Συντάγματος

του Λάρη Βραχίμη

ΤΟ ΑΡΘΡΟ 111 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 1989

Α. Το άρθρο 111 πριν την τροποποίηση του το 1989

Το αρχικό κείμενο του άρθρου 111 του Συντάγματος πριν την τροποποίηση του 1989 προέβλεπε τα εξής:

«111. Τηρουμένων των διατάξεων του Συντάγματος παν ζήτημα των ανηκόντων εις την ελληνικήν ορθόδοξον Εκκλησίαν ή εις θρησκευτικήν ομάδα, δι’ ην ισχύουσιν αι διατάξεις της τρίτης παραγράφου του άρθρου 2, σχέσιν έχον προς τον αρραβώνα, τον γάμον, το διαζύγιον, το κύρος του γάμου, τον χωρισμόν από κοίτης και τραπέζης ή την συνοίκησιν των συζύγων ή τας οικογενειακάς σχέσεις … διέπεται … υπό του εκκλησιαστικού νόμου της ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας ή υπό του εκκλησιαστικού νόμου εκάστης θρησκευτικής ομάδος, αναλόγως της περιπτώσεως, και διαγιγνώσκεται υπό του εκκλησιαστικού δικαστηρίου εκάστης εκκλησίας …»

Οι θρησκευτικές ομάδες στις οποίες γίνεται αναφορά στο άρθρο 111 είναι οι θρησκευτικές ομάδες των Αρμενίων, Μαρωνιτών και Λατίνων. Οι Αρμένιοι ανήκουν στην Αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία ενώ οι Μαρωνίτες και Λατίνοι ανήκουν στην Καθολική Εκκλησία αλλά έχουν χωριστές Αρχιεπισκοπές. Τα μέλη των τριών θρησκευτικών ομάδων επέλεξαν με δημοψήφισμα να ενταχθούν στην Ελληνική Κοινότητα της Κύπρου για σκοπούς των προνοιών του Συντάγματος.

Αναλυτικά, λοιπόν, οι διατάξεις του άρθρου είχαν ως ακολούθως:

• Για όσους ανήκουν στην ελληνική ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις τρεις θρησκευτικές ομάδες
• κάθε ζήτημα που έχει σχέση με:
  • [τον αρραβώνα],
  • το γάμο,
  • το διαζύγιο,
  • το κύρος του γάμου,
  • [τον χωρισμό από κοίτης και τραπέζης],
  • [τη συνοίκηση των συζύγων],
  • τις οικογενειακές σχέσεις
• διέπεται από τον εκκλησιαστικό νόμο, και
• διαγιγνώσκεται από το εκκλησιαστικό δικαστήριο κάθε εκκλησίας.

Ποιοι καλύπτονται από το άρθρο 111

Όπως αποφασίστηκε στην υπόθεση Κουππάρης ν Κουππάρη (1996) 1 CLR 670, το άρθρο 111 καλύπτει μόνο πρόσωπα που έχουν το domicile του στην Κύπρο.

Αρχικά είχε κριθεί στην υπόθεση Hadjijoνani ν. Hadjijoνani (1969) 1 CLR 207 ότι το άρθρο 111 εφαρμόζεται εκεί που και οι δυο σύζυγοι είναι πολίτες της Δημοκρατίας

Ακολούθως στην υπόθεση Papasaννas ν. Johnstone (1984) 1 CLR 38 ο Πικής Δ απέρριψε το σκεπτικό της Hadjijoνani και αποφάσισε ότι οι διατάξεις του άρθρου 111 του Συντάγματος εφαρμόζονται σε κάθε μέλος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου νοουμένου ότι έχουν τη διαμονή τους (υπό την έννοια του domicile) στην Κύπρο. Το σχετικό απόσπασμα από την απόφαση είναι το ακόλουθο :

«The application of Article 111 extends to eνery member of the Greek Orthodox Church of Cyprus, proνided they are domiciled in Cyprus. Any other interpretation would defy the rule of priνate international law that the laws of the country of domicile define personal status, and offend in this regard the comity of nations.»

Η απόφαση αυτή επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια στην υπόθεση Tooley ν. Tooley (1984) 1 CLR 279 ενώ ακολούθως οι δυο αυτές αποφάσεις υιοθετήθηκαν από το εφετείο στην υπόθεση Κουππάρης ν Κουππάρη (1996) 1 CLR 670 και πρέπει να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύουν το δίκαιο σε σχέση με το ζήτημα αυτό.]

Η έννοια του domicile:

• Διαφέρει από την έννοια της συνήθους διαμονής
• Ως αρχικό domicile (domicile of origin) θεωρείται το domicile του πατέρα του παιδιού γεννημένου σε γάμο κατά το χρόνο της γέννησης
• Το domicile αλλάζει (domicile of choice) με την εγκατάσταση σε άλλη δικαιοδοσία με πρόθεση όπως αυτή η δικαιοδοσία αποτελέσει τη χώρα της μόνιμης διαμονής

Η έννοια του Domicile πιο αναλυτικά

Η έννοια του domicile αναλύθηκε στην υπόθεση Barlow Clowes International Limited (in liquidation), Nigel James Hamilton, Michael Anthony Jordan ν Peter Stephen William Henwood [2008] EWCA Civ 577 ως εξής

«The following principles of law, which are derived from Dicey, Morris and Collins on The Conflict of Laws (2006) are not in issue:

(i) A person is, in general, domiciled in the country in which he is considered by English law to have his permanent home. A person may sometimes be domiciled in a country although he does not have his permanent home in it (Dicey, pages 122 to126).

(ii) No person can be without a domicile (Dicey, page 126).

(iii) No person can at the same time for the same purpose have more than one domicile (Dicey, pages 126 to128).

(iv) An existing domicile is presumed to continue until it is proved that a new domicile has been acquired (Dicey, pages 128 to 129).

(v) Every person receives at birth a domicile of origin (Dicey, pages 130 to 133).

(vi) Every independent person can acquire a domicile of choice by the combination of residence and an intention of permanent or indefinite residence, but not otherwise (Dicey, pages 133 to138).

(vii) Any circumstance that is evidence of a person's residence, or of his intention to reside permanently or indefinitely in a country, must be considered in determining whether he has acquired a domicile of choice (Dicey, pages 138 to143).

(viii) In determining whether a person intends to reside permanently or indefinitely, the court may have regard to the motive for which residence was taken up, the fact that residence was not freely chosen, and the fact that residence was precarious (Dicey, pages 144 to151).

(ix) A person abandons a domicile of choice in a country by ceasing to reside there and by ceasing to intend to reside there permanently, or indefinitely, and not otherwise (Dicey, pages 151 to153).

(x) When a domicile of choice is abandoned, a new domicile of choice may be acquired, but, if it is not acquired, the domicile of origin revives (Dicey, pages 151 to 153).»

Το άρθρο 22.2 του Συντάγματος ρυθμίζει τις περιπτώσεις όπου το δίκαιο του γάμου του ενός συζύγου είναι διαφορετικό από αυτό του άλλου αλλά κανένας από τους δυο δεν ανήκει στην Τουρκική Κοινότητα.

Το άρθρο 22.2 προβλέπει τα εξής:

«22.2 ...... (α) εάν το εφαρμοστέον δι’ αμφοτέρους τους μέλλοντας να τελέσωσι γάμον, ως εν άρθρω 111 ορίζεται, δίκαιον περί γάμου δεν είναι το αυτό, οι μέλλοντες να τελέσωσι γάμον δύνανται να επιλέξωσιν, όπως ο γάμος αυτών διέπεται υπό του δικαίου του εφαρμοστέου δι’ εκάτερον τούτων συμφώνως τω ειρημένω άρθρω,

(β) εάν αι διατάξεις του άρθρου 111 δεν είναι εφαρμοστέαι διά τους μέλλοντας να τελέσωσι γάμον και ουδείς εξ αυτών είναι μέλος της τουρκικής κοινότητας, ο γάμος αυτών διέπεται υπό νόμου της Δημοκρατίας, ψηφιζομένου υπό της Βουλής, ο οποίος δεν δύναται να περιλαμβάνη περιορισμούς άλλους πλήν των αφορώντων εις την ηλικίαν, την υγιείαν, τον βαθμόν συγγενείας και την απαγόρευσιν της πολυγαμίας,

(γ) εάν αι διατάξεις του άρθρου 111 είναι εφαρμοστέαι μόνον δι’ εκάτερον των μελλόντων να τελέσωσι γάμον και ο έτερος εξ αυτών δεν είναι μέλος της τουρκικής κοινότητας, ο γάμος διέπεται υπό νόμου της Δημοκρατίας, ως ορίζεται εν εδαφίω (β) της παρούσης παραγράφου, τηρουμένου του όρου ότι οι μέλλοντες να τελέσωσι γάμον δύνανται να επιλέξωσιν όπως ο γάμος αυτών διέπεται υπό του εφαρμοστέου συμφώνως τω άρθρω 111 δι’ εκάτερον αυτών δικαίου, Εφ’ όσον τούτο επιτρέπει τοιούτον γάμον.»

Το άρθρο 22 καλύπτει τις εξής περιπτώσεις:

Αν και οι δυο μελλόνυμφοι ανήκουν στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις τρεις θρησκευτικές ομάδες αλλά όχι στην ίδια εκκλησία (π.χ. ο ένας είναι Ελληνορθόδοξος και ο άλλος Λατίνος): Οι μελλόνυμφοι επιλέγουν ποιο από τα δυο δίκαια του γάμου των εκκλησιών που ανήκουν οι δυο μελλόνυμφοι θα διέπει το γάμο τους.

Αν κανένας από τους δυο μελλόνυμφους δεν ανήκει στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις τρεις θρησκευτικές ομάδες και κανένας δεν είναι Τουρκοκύπριος: Ο γάμος διέπεται από το νόμο της Δημοκρατίας που ψηφίζεται από το Βουλή

Αν ο ένας από τους δυο μελλόνυμφους ανήκει στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις τρεις θρησκευτικές ομάδες και ο άλλος όχι και κανένας δεν είναι Τουρκοκύπριος: Ο γάμος διέπεται από το δίκαιο του κράτους εκτός αν οι μελλόνυμφοι επιλέξουν ο γάμος να διέπεται από το δίκαιο της εκκλησίας του συζύγου που ανήκει στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις τρεις θρησκευτικές ομάδες.

Η επιλογή γίνεται κατά κανόνα με την επιλογή της τελετής του γάμου. Έτσι αν οι μελλόνυμφοι επιλέξουν να τελέσουν πολιτικό γάμο τότε αναγκαστικά θεωρείται ότι επέλεξαν ο γάμος τους να διέπεται από το νόμο του κράτους αφού με βάση το δίκαιο της εκκλησίας ο γάμος θα ήταν άκυρος. Αν επιλέξουν να τελεστεί ο γάμος τους στην Εκκλησία τότε λογικά θεωρείται ότι επέλεξαν ο γάμος τους να διέπεται από το δίκαιο της Εκκλησίας στην οποία τέλεσαν το γάμο τους νοουμένου ότι ένας από αυτούς ανήκει στην Εκκλησία αυτή.

Ποια θέματα εμπίπτουν στο άρθρο 111 του Συντάγματος:

Από τα θέματα που αναφέρονται στο άρθρο 111:

• Η μνηστεία έχει καταργηθεί από την Ορθόδοξη Εκκλησία

• Οι όροι «χωρισμός από κοίτης και τραπέζης» και «συνοίκηση των συζύγων» έχουν ερμηνευτεί ότι αντιστοιχούν στους όρους «judicial separation» και «restitution of conjugal rights». Οι έννοιες αυτές θα πρέπει να θεωρούνται ξεπερασμένες στο δίκαιο μας.

Τα θέματα συνεπώς που απομένουν είναι:

Ο «Γάμος»

Ο όρος γάμος μπορεί να σημαίνει δυο πράγματα:

• Την τελετή του γάμου ή
• Την κατάσταση πραγμάτων (το στάτους) του να είσαι έγγαμος

Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο γάμος με την πρώτη έννοια δηλαδή αναφέρεται στην τελετή

Το «κύρος του γάμου»:

αναφέρεται στις προϋποθέσεις τέλεσης έγκυρου γάμου

Το «διαζύγιο»:

αναφέρεται στη λύση του γάμου …

Οι «οικογενειακές σχέσεις»

Στην υπόθεση Τύλληρου ν. Τύλληρου (1962) 3 Α.Α.Σ.Δ. 2 το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο σκοπός του συντάκτη του Συντάγματος ήταν όπως η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου διασφαλίσει και διατηρήσει τη δικαιοδοσία που ασκούσε πριν από το Σύνταγμα και η οποία δεν επεκτεινόταν σε θέματα διατροφών (παρά μόνο παρεμπιπτόντως στα πλαίσια εξέτασης υποθέσεων διαζυγίου). Έτσι το Δικαστήριο ερμήνευσε τον όρο στενά ώστε να αναφέρεται μόνο σε θέματα γάμου (τέλεσης του γάμου, κύρους του γάμου και διαζυγίου)

Ο Εκκλησιαστικός νόμος

• Αναφέρεται στους κανόνες της κάθε εκκλησίας
• Σε ότι αφορά την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου αυτός περιλαμβάνεται στον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας

Τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια

• Πρόκειται για τα Δικαστήρια που λειτουργούσαν οι διάφορες Εκκλησίες
• Στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία τα Δικαστήρια λειτουργούσαν στην Αρχιεπισκοπή και σε κάθε Επισκοπή, προεδρεύονταν από νομομαθείς κληρικούς και ακολουθούσαν μια οιωνοί δικαστική διαδικασία.

Το άρθρο 111 μετά την τροποποίηση

• Το 1989/1990 υπήρξε μια συνολική μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου στην Κύπρου

• Καταλυτική ήταν η ανάλογη μεταρρύθμιση του Ελληνικού Οικογενειακού Δικαίου του 1982/1983 και η μεταξύ άλλων εισαγωγή του πολιτικού γάμου στην Ελλάδα

• Το άρθρο 111 τροποποιήθηκε με τον περί της Πρώτης Τροποποίησης του Συντάγματος Νόμο του 1989 (Ν. 95/1989)

Οι παράγοντες που οδήγησαν στην αναθεώρηση ήταν:

• Η ανάγκη εισαγωγής ενός σύγχρονου οικογενειακού δικαίου και η παράλληλη υποχρέωση συμμόρφωσης της Δημοκρατίας προς Διεθνείς Συμβάσεις

• Η πεποίθηση ότι η διατήρησης της αρμοδιότητας της Εκκλησίας να ρυθμίζει ζητήματα που αφορούσαν τις οικογενειακές σχέσεις ήταν αναχρονιστική και έπληττε το κύρος της πολιτείας

• Η γενικότερη δυσαρέσκεια κυρίως του δικηγορικού κόσμου από τη λειτουργία των Εκκλησιαστικών Δικαστηρίων

Το άρθρο 111 του Συντάγματος μετά την τροποποίηση του 1989 προβλέπει τα ακόλουθα:

«111.1. Τηρουμένων των διατάξεων του Συντάγματος παν ζήτημα των ανηκόντων εις την ελληνικήν ορθόδοξον Εκκλησίαν ή εις θρησκευτικήν ομάδα, δι’ ήν ισχύουσιν αι διατάξεις της τρίτης παραγράφου του άρθρου 2, σχέσιν έχον προς τον αρραβώνα, τον γάμον, το κύρος του γάμου, διέπεται … υπό του εκκλησιαστικού νόμου της ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας ή υπό του εκκλησιαστικού νόμου εκάστης θρησκευτικής ομάδος, αναλόγως της περιπτώσεως. Νόμος θέλει προβλέψει περί της ενώπιον Επισκόπου αποπείρας συνδιαλλαγής ή της πνευματικής λύσεως του γάμου.

……………………..»

«111.2.-Α. Παν ζήτημα των ανηκόντων εις την ελληνικήν ορθόδοξον Εκκλησίαν, σχέσιν έχον προς το διαζύγιον, τον χωρισμόν από κοίτης και τραπέζης ή την συνοίκησιν των συζύγων ή τας οικογενειακάς σχέσεις διαγιγνώσκεται υπό οικογενειακών δικαστηρίων έκαστον των οποίων σύγκειται:

(α) Εις την περί διαζυγίου δίκην εκ τριών δικαστών, ο εις των οποίων είναι αξιωματούχος κληρικός, νομομαθής διοριζόμενος υπό της ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας και προεδρεύει τούτου, οι δε έτεροι δύο επιλέγονται μεταξύ νομομαθών ανωτάτου επαγγελματικού και ηθικού επιπέδου ανηκόντων εις την ελληνικήν ορθόδοξον Εκκλησίαν, και διορίζονται υπό του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Εις ην περίπτωσιν δεν διορίζεται αξιωματούχος κληρικός ως ανωτέρω, το Ανώτατον Δικαστήριον διορίζει και τον Πρόεδρον του Δικαστηρίου.

(β) Εις πάσαν άλλην δίκην εξ’ ενός δικαστού ως νόμος θέλει ορίσει.»

Στην υπόθεση Δαδακαρίδης ν. Δαδακαρίδoυ (1990) 1 ΑΑΔ 566 το εφετείο ανέτρεψε την υπόθεση Τύλληρου. Αποφασίστηκε ότι μετά την τροποποίηση του άρθρου 111 ο όρος «οικογενειακές σχέσεις» θα πρέπει πλέον να ερμηνευθεί με βάση τη συνήθη γραμματική του έννοια έτσι ώστε στον όρο αυτό να περιλαμβάνονται όλες οι «οικογενειακές αστικές διαφορές πoυ εμπίπτουν στον κλάδο τoυ Οικογενειακού Δικαίου».

«111.2-Β. Το διαζύγιον χωρεί μόνον-

(α) Διά τους εις το Καταστατικόν της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου λόγους ως ούτοι ισχύουν κατά την ημερομηνίαν ψηφίσεως υπό της Βουλής των Αντιπροσώπων του περί της Πρώτης Τροποποιήσεως του Συντάγματος Νόμου του 1989, εφ’ όσον ούτοι δεν αντίκεινται προς το Σύνταγμα

(β) όταν αι μεταξύ των συζύγων σχέσεις έχουν κλονισθή τόσον ισχυρώς από λόγον ο οποίος αφορά το πρόσωπον του εναγομένου ή και των δύο συζύγων, ώστε βασίμως η εξακολούθησις της εγγάμου σχέσεως να είναι αφόρητος διά τον ενάγοντα και

(γ) δι’ οιονδήποτε έτερον λόγον ως νόμος θέλει ορίσει, αφού ακουσθώσιν αι απόψεις της ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας της Κύπρου.»

«111.3. Παν ζήτημα των ανηκόντων εις θρησκευτικήν ομάδα δι’ ην ισχύουσιν αι διατάξεις της τρίτης παραγράφου του άρθρου 2, σχέσιν έχον προς το διαζύγιον, τον χωρισμόν από κοίτης και τραπέζης ή την συνοίκησιν των συζύγων ή τας οικογενειακάς σχέσεις διαγιγνώσκεται υπό οικογενειακού δικαστηρίου, περί της ιδρύσεως, της συνθέσεως και της δικαιοδοσίας του οποίου νόμος θέλει ορίσει, τηρουμένων των αναλογιών προς τα ανωτέρω.»

«111.4. Νόμος θέλει προβλέψει περί της εφέσεως κατά των αποφάσεων των οικογενειακών δικαστηρίων, περί της συνθέσεως των δικαζόντων και αποφασιζόντων επί των εφέσεων τούτων, ως και περί της δικαιοδοσίας και της εξουσίας των δευτεροβαθμίων τούτων δικαστηρίων. Νόμος συμφώνως ταις διατάξεσι της παρούσης παραγράφου δύναται να ορίση ότι το δευτεροβάθμιον δικαστήριον δύναται να απαρτίζηται εξ’ ενός ή πλειόνων δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου, συνεδριαζόντων μόνων ή μετ’ άλλου ή άλλων δικαστών της δικαστικής υπηρεσίας της Δημοκρατίας, ως ο νόμος θέλει ορίσει.»

«111. 5. Ανεξαρτήτως των διατάξεων της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου εις τους ανήκοντας εις την Ελληνικήν Κοινότητα προσφέρεται η ελεύθερη επιλογή πολιτικού γάμου.»

Σύνοψη των διατάξεων του νέου άρθρου 111:

• Όλα τα θέματα πoυ αφορούν την τέλεση ή τo κύρος τoυ θρησκευτικού γάμου των μελών της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ή των τριών θρησκευτικών ομάδων ρυθμίζονται από τoν Εκκλησιαστικό νόμο της κάθε Εκκλησίας (άρθρο 111.1).
• Τα μέλη της Ελληνικής κοινότητας όμως διατηρούν τo δικαίωμα πολιτικού γάμου όπως αυτό ρυθμίζεται από τoν Νόμο της Δημοκρατίας (άρθρο 111.5).
• Τα ζητήματα πoυ αφορούν τo διαζύγιο ή τις οικογενειακές σχέσεις ανατέθηκαν στην αποκλειστική δικαιοδοσία οικογενειακών δικαστηρίων (άρθρο 111.2Α).
• Για τα μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας διατηρήθηκαν oι λόγοι διαζυγίου τoυ Εκκλησιαστικού Νόμου όπως ίσχυαν κατά το χρόνο ψήφισης του περί της Πρώτης Τροποποίησης του Συντάγματος Νόμο του 1989 στo βαθμό πoυ δεν είναι αντίθετοι με τo Σύνταγμα αλλά προστέθηκε ο νέος λόγος διαζυγίου, αυτός τoυ ισχυρού κλονισμού της έγγαμης σχέσης (άρθρο 111.2Β).
• Παράλληλα δόθηκε η ευχέρεια εισαγωγής νέων λόγων διαζυγίου με νόμο.
• Για τα μέλη των τριών θρησκευτικών ομάδων τo θέμα των λόγων τoυ διαζυγίου αφέθηκε να ρυθμιστεί με νόμο.
• Υιοθετήθηκε o θεσμός της απόπειρας συνδιαλλαγής πριν την έκδοση διαζυγίου καθώς και της πνευματικής λύσης τoυ γάμου.

Ο νέος Καταστατικός Χάρτης της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου Δημοσιεύτηκε το 2010

• Κατάργησε το θεσμό του Εκκλησιαστικού Διαζυγίου και κατ’ επέκταση τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια έπαψαν να λειτουργούν ως Δικαστήρια διαζυγίων
• Δεν περιλαμβάνει λόγους διαζυγίου
• Διατηρήθηκαν οι αναφορές στις προϋποθέσεις τέλεσης γάμου αλλά εναρμονίστηκαν με το Νόμο
• Εναρμονίστηκαν οι διαδικασίες συνδιαλλαγής με αυτές του Νόμου

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 111

Το άρθρο 111 μας ενδιαφέρει γιατί καθορίζει το δίκαιο του γάμου. Διατηρεί το δικαίωμα των τεσσάρων εκκλησιών που αναγνωρίζονται από το άρθρο αυτό (της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, της Καθολικής Εκκλησίας, της Καθολικής Εκκλησίας των Μαρωνιτών) να ρυθμίζουν με δικούς τους κανόνες σε κάποιες περιπτώσεις θέματα που έχουν να κάνουν με την τέλεση και το κύρος του γάμου και καθορίζει τις περιπτώσεις που εφαρμόζονται αυτοί οι κανόνες αντί του νόμου του κράτους.

Συνοπτικά, το άρθρο 111 προβλέπει ότι,

Το δίκαιο του γάμου καθορίζεται από το δίκαιο του γάμου των δυο μελλόνυφων.

Α. ότι σε περίπτωση που ένα πρόσωπο: (1) ανήκει στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ή σε μια από τις Εκκλησίες των τριών Θρησκευτικών Ομάδων (δηλαδή την Αρμενική Εκκλησία, την Καθολική Εκκλησία ή την Καθολική Εκκλησία των Μαρωνιτών), και (2) έχει το domicile του στην Κύπρο, Τότε το δίκαιο του γάμου του προσώπου αυτού είναι το δίκαιο της Εκκλησίας στην οποία ανήκει.

Διαφορετικά το δίκαιο του γάμου του είναι το δίκαιο του κράτους.

Β. Σε περίπτωση που το δίκαιο του γάμου των δυο μελλόνυφων είναι το ίδιο, τότε, τότε αυτό είναι το δίκαιο του γάμου τους.

Γ. Σε περίπτωση που το δίκαιο του γάμου τους είναι διαφορετικό, τότε: (1) αν το δίκαιο του γάμου ενός από τους μελλόνυφους είναι το δίκαιο του κράτους, τότε το δίκαιο του γάμου τους είναι το δίκαιο του κράτους εκτός αν οι μελλόνυφοι επιλέξουν να εφαρμοστεί στο γάμο τους το δίκαιο του άλλου μελλόνυφου (2) διαφορετικά, οι μελλόνυφοι θα πρέπει να επιλέξουν ποιο από τα δυο δίκαια του γάμου θα εφαρμοστεί στο γάμο τους.

Δ. Η επιλογή δικαίου γάμου γίνεται στην πράξη με την τελετή τρόπου τέλεσης γάμου. Αν τα μέρη επιλέξουν να τελέσουν πολιτικό γάμο, τότε αναγκαστικά το δίκαιο του γάμου τους είναι το δίκαιο του κράτους γιατί διαφορετικά, με βάση το δίκαιο της Εκκλησίας, ο γάμος τους θα είναι άκυρος ή ανυπόστατος. Αν επιλέξουν θρησκευτική τελετή τότε τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα γιατί θρησκευτική τελετή μπορεί να τελεστεί τόσο με βάση το δίκαιο της πολιτείας όσο και με το δίκαιο της Εκκλησίας. Σε τέτοια περίπτωση είτε το Δικαστήριο θα εξάξει συμπεράσματα ως προς το δίκαιο που επέλεξε να εφαρμόσει το ζευγάρι από τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για την εξασφάλιση των αδειών γάμου (αν για παράδειγμα ακολουθήθηκε η διαδικασία του περί Γάμου Νόμου) ή θα επιλεγεί το δίκαιο που καθιστά το γάμο έγκυρο με τη λογική ότι το ζευγάρι επιθυμούσε να τελέσει έγκυρο γάμο και άρα ήταν λογικό να επιθυμούσε την εφαρμογή του δικαίου που θα διέσωζε το κύρος του γάμου. Στην περίπτωση που ο γάμος είναι έγκυρος (ή άκυρο) και με τα δυο δίκαιο, τότε το θέμα είναι ούτως ή άλλως ακαδημαϊκό.

Ε. Σε περίπτωση που ένα από τα μέρη ανήκουν στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, τότε

ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

• Πριν την μεταρρύθμιση του 1989/90 τη δικαιοδοσία για θέματα Οικογενειακού Δικαίου ασκούσαν • Τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια (της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των τριών Θρησκευτικών ομάδων) για θέματα διαζυγίου • Τα Τουρκικά Κοινοτικά Δικαστήρια για τα μέλη της Τουρκικής Κοινότητας • Το Ανώτατο Δικαστήριο ασκώντας Πρωτοβάθμια Δικαιοδοσία • Τα Επαρχιακά Δικαστήρια • Μετά τη μεταρρύθμιση του 1989 • Με το Σύνταγμα ιδρύθηκαν το Οικογενειακό Δικαστήριο και τα Οικογενειακά Δικαστήρια Θρησκευτικών Ομάδων • Η λειτουργία του Οικογενειακού Δικαστηρίου ρυθμίζεται από τον περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμο του 1990 (Ν.23/1990) και των Οικογενειακών Δικαστηρίων Θρησκευτικών Ομάδων από τον περί Οικογενειακών Δικαστηρίων (Θρησκευτικές Ομάδες) Νόμο (Ν.87(Ι)/1994) • Σταδιακά έχει με μια σειρά από τροποποιήσεις της νομοθεσίας, έχει μεταφερθεί στο Οικογενειακό Δικαστήριο η αρμοδιότητα αναφορικά με όλα τα θέματα που αφορούν θέματα: o διαζυγίου, o γονικής μέριμνας, o διατροφής, o αναγνώρισης τέκνου, o υιοθεσίας, o περιουσιακών σχέσεων των συζύγων και o οποιαδήποτε άλλη γαμική ή οικογενειακή διαφορά • πλην των διαζυγίων που αφορούν μέλη των τριών θρησκευτικών ομάδων που εκδικάζεται από τα Οικογενειακά Δικαστήρια Θρησκευτικών Ομάδων

Το σχετικό άρθρο είναι το άρθρο 11(2) του περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμου του 1990 (Ν.23/90) το οποίο (μετά που τροποποιήθηκε το 2006 από το Νόμο 63(I)/2006) προβλέπει τα εξής:

«11.-(2) … τα οικογενειακά δικαστήρια έχουν … την εξουσία να επιλαμβάνονται υποθέσεων που αφορούν- (α) Λύση Θρησκευτικού γάμου, ο οποίος τελέσθηκε κατά τα θέσμια της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. (β) Λύση Θρησκευτικού γάμου οποιουδήποτε άλλου δόγματος εφόσον η λύση τέτοιου γάμου δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία των οικογενειακών δικαστηρίων των θρησκευτικών ομάδων. (γ) Λύση πολιτικού γάμου. (δ) Θέματα οικογενειακών σχέσεων σε δικαστική διαδικασία που εγείρεται σύμφωνα με τις διατάξεις διμερών ή πολυμερών συμβάσεων στις οποίες έχει προσχωρήσει η Κυπριακή Δημοκρατία. (ε) Θέματα γονικής μέριμνας, διατροφής, αναγνώρισης τέκνου, υιοθεσίας, περιουσιακών σχέσεων των συζύγων και οποιαδήποτε άλλη γαμική ή οικογενειακή διαφορά, εφόσον οι διάδικοι ή ένας από αυτούς έχουν τη διαμονή τους στη Δημοκρατία: Νοείται ότι στην περίπτωση που υπάρχει περιουσία, σύμφωνα με την έννοια που αποδίδεται σε αυτήν από το άρθρο 2 του περί Ρυθμίσεως των Περιουσιακών Σχέσεων των Συζύγων Νόμου, τότε δεν απαιτείται οιαδήποτε διαμονή στην Κύπρο των διαδίκων ή ενός από αυτούς. (3) Για τους σκοπούς του άρθρου αυτού “διαμονή” σημαίνει οποιαδήποτε συνεχή περίοδο πέραν των τριών μηνών.»

Στην υπόθεση Δάμτσα ν. Δάμτσα (Αρ. 2) (2006) 1 ΑΑΔ 1389 το Δευτεροβάθμιο Οικογενειακό Δικαστήριο ανέτρεψε απόφαση του Οικογενειακού Δικαστηρίου με βάση την οποία τα Οικογενειακά Δικαστήρια δεν είχαν δικαιοδοσία να εκδικάσουν υπόθεση Περιουσιακών Διαφορών επειδή οι διάδικοι ήταν μέλη θρησκευτικής ομάδας. Το Δευτεροβάθμιο Οικογενειακό Δικαστήριο έκρινε ότι μετά την τροποποίηση του άρθρου 11(2) του Ν.23/90 από το Νόμο 63(I)/2006, όλα τα θέματα που αναφέρονται στο άρθρο αυτό (θέματα διαζυγίου, γονικής μέριμνας, διατροφής, αναγνώρισης τέκνου, υιοθεσίας, περιουσιακών σχέσεων των συζύγων και οποιαδήποτε άλλη γαμική ή οικογενειακή διαφορά) εκδικάζονται πλέον από τα Οικογενειακά Δικαστήρια και ότι η δικαιοδοσία των Οικογενειακών Δικαστηρίων Θρησκευτικών Ομάδων περιορίζεται σε αιτήσεις διαζυγίου. Η απόφαση αυτή ακολούθως επιβεβαιώθηκε από την Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση Χριστοδουλίδου ν. Toumaian (2007) 1 ΑΑΔ 1024.

Σε ότι αφορά την Τουρκική Κοινότητα:

Με βάση τον περί Εφαρμογής του περί Γάμου Νόμου του 2003 σε Μέλη της Τουρκικής Κοινότητας (Προσωρινές Διατάξεις) Νόμος του 2003 (120(I)/2003), οι εξουσίες για λύση του γάμου και το κύρος του γάμου εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Επαρχιακού Δικαστηρίου όσο επικρατεί η έκρυθμη κατάσταση.